Grzyby Puszczy Knyszyńskiej i okolic.
Urnula craterium (Schwein.) Fr., Nova Acta R. Soc. Scient. upsal., Ser. 3 1(1): 122 (1851)
diabelska urna (nazwa nieoficjalna - autor nieznany)
Fungi » Ascomycota » Pezizomycotina » Pezizomycetes » Pezizomycetidae » Pezizales » Sarcosomataceae » Urnula
SYNONIMY:
Index Fungorum

INNE POLSKIE NAZWY:
czarny tulipan; czarny kubek; czarny krater;
Cechy makroskopowe
Owocnik: kształtem przypomina czaszę, może być bardziej kulisty i wtedy przeważnie osadzony jest na bardzo krótkim trzonie, jak również i bardziej wydłużony, wtedy zazwyczaj wytwarza trzon nieco dłuższy (granica pomiędzy trzonem a czaszą w zasadzie jest mało zauważalna, ponieważ przejście z trzonu do czaszy jest stopniowe i bez wyraźnej granicy); warstwa zewnętrzna przeważnie o barwach jaśniejszych niż wnętrze, matowa, ciemnoszara, przeważnie pokryta nieregularnymi łatkami; wnętrze (hymenium) barwy czarnej, suche matowe, natomiast wilgotne zdecydowanie błyszczące; ujście zarodników tworzy się już w bardzo młodym wieku i z czasem stale się powiększa; brzeg wylotu, nieregularnie postrzępiony, u starszych egzemplarzy spękany; średnicą niekiedy sięga 70 mm (dokładne wymiary największego znalezionego owocnika podałem niżej przy szczegółowym opisie stanowiska z dnia 2011-04-17).
Występowanie
Występuje przeważnie na zagrzebanych częściowo w ściółce gałęziach drzew liściastych (dąb, grab, leszczyna - na nich dotychczas spotkałem). Inne źródła podają jeszcze lipę i buka. Można go spotkać tylko wiosną. Pojawia się zaraz po zejściu śniegu. W Puszczy Knyszyńskiej jest to przeważnie przełom marca i kwietnia. Najlepszym okresem do jego poszukiwań, jest koniec kwietnia i początek maja.

Zastanawia mnie nieco fakt, dlaczego jeszcze do tej pory nie został objety całkowitą ochroną. Jedynie w Puszczy Knyszyńskiej spotykam go dość często, na pozostałym terenie kraju natomiast spotykany bardzo rzadko. Owocniki dość dużych rozmiarów a i czarna barwa, na tle wiosenego dna lasu jest dość dobrze widoczna. Wykluczam zatem fakt, że może być niezauważany.

Zainteresowałem się jego wystepowaniem na terenie Puszczy Knyszyńskiej w 2009 roku a efekty moich poszukiwań zaskoczyły nawet mnie samego. Początkowo nie znając dokładnie charakterystyki siedlisk w jakich występuje, nieco błądziłem z jego zlokalizowaniem. Przeszukiwałem różne rejony P.Knyszyńskiej z dość mizernym skutkiem.
Pierwsze jego owocniki znalazłem w 2009 roku, poniżej prezentuje je w galerii. Nie był to jednak rok urodzajny dla tego gatuneku bo pomimo wielu prób nie udało mi się zlokalizować innych stanowisk.
Przełomowym rokiem był 2011, kiedy to natrafiłem na kilka bardzo obiecujących jego siedlisk, większość w rejonie Puszczy Knyszyńskiej położonym kilka kilometrów od Supraśla w kierunku Krynek, na niektórych mapach oznaczony jako Czółnowo. W promieniu kilku kilometrów od tego miejsca zlokalizowałęm do tej pory (2013 r.) kilka stanowisk tego gatunku. Kilka bardzo obiecujących, bo liczących po kilkadziesiąt sztuk.
Jedyne stanowisko tego grzyba nie położone w tym rejonie, zlokalizowałem na terenie leśnictwa Krasny Las. Nie było to jednak stanowisko trwałe, bo zaledwie kilka owocników i do tego owocnikowanie nie powtarzało sie corocznie.
Podejrzewam, że ten rejon Puszczy Knyszyńskiej jest jednym z największych skupisk stanowisk tego gatunku, zaobserwowanych w Polsce. Obawiam się jednak, że intensywne prace gospodarcze prowadzone w tym rejonie mogą doprowadzić do ich zagłady. Z drugiej strony jednak warto podkreślić fakt, że rozważnie prowadzona wycinka drzew przyczynia się do zwiększenia populacji tego gatunku, a szczególnie prowadzona nieco "niedbale" po której w lesie pozostaje spora ilość nie uprzątniętych i leżących na ziemi gałęzi. Właśnie w takich miejscach często stwierdzałem jego masowe występowanie. Leszczyna, cienkie gałęzie grabu oraz dębu porzucone podczas wycinki stanowiły doskonały substrat dla tego gatunku, chociaż nie koniecznie. W niektórych przypadkach gruba warstwa substancji organicznej nagromadzona w górnej warstwie ściółki pozwalała temu gatunkowi na wzrost pomimo braku w podłożu grubszych kawałków drewna.
Wiekszość stanowisk zlokalizowałem w starym drzewostanie ale warto również sprawdzać pod kątem jego występowania rejony o młodszym zalesieniu. Warunkiem jego występowania jest obecność odpowiedniej ilości nagromadzonego substratu. Substrat (przeważnie gałęzie) musi jednak znajdować się w ściółce, nie stwierdziłem występowania owocników tego gatunku na gałęziach leżących całkowicie na powierzchni ściółki a tym bardziej zawieszonych nad ziemią.
Wartość
Jak pewnie zauważyliscie w info tego gatunku znajdują się dwa znaczki dotyczące jego jadalności. Zupełnie nie bez powodu. W Polsce gatunek całkowicie nieznany przez grzybiarzy i dlatego niemający tradycji zbierania, do czego w zanacznym stopniu przyczynia się jego rzadkość, pora występowania i niezbyt apetyczny wygląd. W niektórych krajach jednak uznawany za jadalny, aczkolwiek za niezbyt smaczny.
Kwiecień 2009 roku, pierwsze dwa owocniki znalezione w Puszczy Knyszyńskiej w okolicach Czołnowa (trasa Supraśl- Krynki). Rosły w pobliżu rozłożystego, starego dębu, na gałęziach zagrzebanych w ściółce. Obok występowały również graby ale podejrzewam, że gałęzie należały, właśnie do tego dębu. W 2010 również spotkałem tam te grzyby ale jak zawsze w małej ilości (2-3 szt).
Stanowisko zgłoszone w 2010 roku do Krajowego Rjestru GREJ ID: 164654.

Stanowisko ujęte w pracy zespołowej:
Grzyby Puszczy Knyszyńskiej - Anna Kujawa, Błażej Gierczyk, Mirosław Gryc, Marek Wołkowycki - 2019 rok.

----------------------------------------------------------------------
2011.04.10
Przybliżone współrzędne - N 53 09 28, E 23 20 22
Teren należący do leśnictwa Krasny Las. Drzewostan w przeważającej części grabowy, z rzadka tylko pojedyńcze dęby.
Te jednak w znacznej odległośći od znalezionych owocników. Las stosunkowo jeszcze młody.

Stanowisko ujęte w pracy zespołowej:
Grzyby Puszczy Knyszyńskiej - Anna Kujawa, Błażej Gierczyk, Mirosław Gryc, Marek Wołkowycki - 2019 rok.

-----------------------------------------------------------------------------
Siedlisko oraz pojedyńczy owocnik, który róśł na wybrzuszonym z ziemi korzeniu grabu.
----------------------------------------------------------------------------


Tuż obok, około 2 m dalej, kolejne dwa owocniki, zapewne rosnące też na korzeniu któregoś z pobliskich drzew.
W podłożu brak jakichkolwiek większych kawałków drewna.
-------------------------------------------------------------------------------


W pobliżu kolejna gromadka owocników z pozoru rosnąca na leżącym na ziemi patyku. Pozory jednak mylą, patyk leży obok nich. Ciekawość nie dała mi spokoju więc poświęciłem to stanowisko i dokładnie sprawdziłem podłoże pod nimi. Żadnych wiekszych kawałków drewna do głębokości około 15 cm. Górna warstwa gleby prawdopodobnie była tak zasobna w próchnicę, że wszystko wskazuje na to, że to na niej właśnie wyrosła ta kępka grzybów. Widać to na ostatnim zdjęciu które pokazuje zbitek grzybni splecionej razem z podłożem.
---------------------------------------------------------------------------
2011.04.17
Puszcza Knyszyńska, około 5 km w kierunku Krynek.
Trafiłem na kolejne, piękne stanowisko tego grzybka. Nie zadawałem nawet sobie trudu żeby policzyć owocniki dokładnie, ale na pewno coś w przedziale od 30 do 40 sztuk. Rozsiane w okręgu o średnicy około 50 m, w kawałku lasu grabowego z małą domieszką dębu. Również miejsce gdzie występuje czarka austriacka. Większość owocników zdecydowanie wyrastała na gałęziach o grubości od 2 do 6 cm. Zdarzały się jednak i owocniki sprawiające wrażenie jakby rosnące bezpośrednio na ziemi. Tym razem również sprawdziłem dokładnie podłoże jednego z takich owocników. Znajdowały się w nim częściowo zbutwiałe małe fragmenty gałązek (śr. ok. 0.5cm). Grzybnia tworzyła bardzo bogaty splot w wierzchniej warstwie próchnicy. Poniżej przedstawiam to na zdjęciach.
-----------------------------------------------------------------------------------------
Wymiary największego owocnika:
- szerokość czaszy - 66 x 47 mm
- wysokość czaszy - 50 mm
- trzonu praktycznie brak, ze splotu grzybni od razu tworzy się czasza. Nie wszystkie jednak owocniki tak miały. U niektórych trzon był widoczny ale bardzo krótki. Max. do 1 cm.
- rozpiętość grzybni w zasadzie pokrywała się z rozpiętością czaszy. Pomiary wskazały na jedynie małą różnicę. Około 70 mm.
- głębokość grzybni - maksymalnie do 2 cm. W zasadzie można uznać, że snuje się po górnej warstwie ściółki.

Stanowisko ujęte w pracy zespołowej:
Grzyby Puszczy Knyszyńskiej - Anna Kujawa, Błażej Gierczyk, Mirosław Gryc, Marek Wołkowycki - 2019 rok.

----------------------------------------------------------------------------



-------------------------------------------------------------------------
Od tej pory zlokalizowałem jeszcze kilka pieknych stanowisk tego grzyba, najbardziej liczne na terenie Puszczy Knyszyńskiej w pobliżu Czółnowa.
POZOSTAŁE ZGŁOSZENIA DO KRAJOWEGO REJESTRU GRZYBÓW CHRONIONYCH I ZAGROŻONYCH (GREJ):

-------------------------------------------------------------------------
ID: 198096 z dn. 2012.04.21 (ATPOL: GC-02)
Puszcza Knyszyńska, 5,5 km na NE od Supraśla (zwarty kompleks leśny).
Las w średnim wieku, podstawowe gatunki to grab, świerk, leszczyna (wycieta i porzucona podczas przecinki), owocniki zebrane z gałęzi grabu i leszczyny, masowo na przestrzeni o promieniu około 50 m, zarówno rosnące pojedynczo jak i grupowo, liczebność około 70-80 sztuk.

Stanowisko ujęte w pracy zespołowej:
Grzyby Puszczy Knyszyńskiej - Anna Kujawa, Błażej Gierczyk, Mirosław Gryc, Marek Wołkowycki - 2019 rok.

-------------------------------------------------------------------------
ID: 198098 z dn. 2012.04.28 (ATPOL: GC-02)
Puszcza Knyszyńska, 5 km na NE od Supraśla (zwarty kompleks leśny).
Stary mieszany las puszczański, owocniki wyrastały spod gałęzi brzozy (ścięta kilka lat wstecz), pojedynczo i w grupach w ilości około 20 szt.

Stanowisko ujęte w pracy zespołowej:
Grzyby Puszczy Knyszyńskiej - Anna Kujawa, Błażej Gierczyk, Mirosław Gryc, Marek Wołkowycki - 2019 rok.

-------------------------------------------------------------------------
KONTAKT: E-MAIL

DATA OSTATNIEJ MODYFIKACJI: 14.02.2023

LICZBA ODWIEDZIN STRONY: 687

DATA UTWORZENIA STRONY: 16.09.2011